مطلب پیشنهادی: معروف ترین جاذبه های گردشگری شیراز

موقعیت جغرافیایی مسجد نصیرالملک

مسجد نصیر الملک در محله گود عربان، در جنوب خیابان لطفعلی خان زند و در نزدیکی آرامگاه شاه چراغ و در کوچه نصیر الملک قرار دارد و مساحت آن حدود ۲۸۹۰ مترمربع است. مسجد یک ورودی به کوچه نصیرالملک دارد و دو ورودی دیگر آن یکی به کوچه جنوبی مسجد و دیگری به امامزاده کنار آن باز می‌شود.

تاریخچه مسجد نصیر الملک

مسجد نصیر الملک متعلق، به نصیر الملک شیراز فرزند میرزا علی‌اکبر از درباریان حاکم وقت فارس بوده است که ساخت بنای مسجد را در تاریخ 1294 شروع کرد و در تاریخ 1305 به پایان رساند.

قسمت های مختلف مسجد نصیر الملک

مسجد نصیر الملک دو ایوان شمالی و جنوبی دارد که ایوان جنوبی کاربری خاصی ندارد و فقط برای قرینه سازی طراحی شده است اما ایوان شمالی خیلی زیباتر است. در ایوان شمالی هم دو شبستان شرقی و غربی وجود دارد، شبستان شرقی مخصوص فصل تابستان بوده که هوا بشدت گرم است و در شبستان غربی هم یک محراب وجود دارد.

ورودی مسجد نصیر الملک

عکس از علی مصلح

سردر ورودی اصلی مسجد نصیر الملک از کاشی هفت رنگ، با تزیینات زیادی از گل سرخ و گل زنبق شیراز تزیین شده است. در ورودی مسجد نصیر الملک، طاق بزرگی به بلندی 8 متر دارد که سقف آن با کاشی‌ های رنگارنگ تزیین شده است. بالای درهای چوبی مسجد نصیرالملک، روی سنگ مرمر شعری از شوریده شیرازی نوشته شده است:

غرض نقشي است كز ما باز ماند   كه هستي را نمي بينم بقايي

مگر صاحبدلي روزي به رحمت         كند در حق استادان دعايي

و در پايان، نام محمد حسن معمار و محمدرضا كاشي پز، معماران اصلی مسجد نصیر الملک و تاريخ ساخت آن هم حکاکی شده است.

از ورودی اصلی وارد یک هشتی می‌شوید که با یک پیچ 90 درجه در سمت چپ، باید از یک دالان 20 متری هم بگذرید. در دالان مسجد، مدتی را محو تماشای طرح های زیبای حکاکی شده روی دیوار می شوید، استفاده از کاشی های هفت رنگ و کاشی های گره چینی، زیبایی مسجد نصیرالملک را منحصر به فرد کرده است.

ایوان شمالی مسجد نصیر الملک

 عکس از علی مصلح

ایوان شمالی مسجد نصیر الملک که زیباتر است و ارتفاع آن 8 متر است، 3 نیم طاق در 3 طرف دارد و از سمت چهارم به صحن اصلی مسجد راه دارد. همینطور 4 غرفه دارد و سقف میانی آن مقرنس کاری و کاسه سازی شده است.

نمای 360 درجه از ایوان شمالی مسجد نصیرالملک

حوض ایوان شمالی مسجد نصیر الملک

عکس از علی مصلح

در حياط مسجد نصیر المک، حوض سنگی مستطيل شکل بزرگی است، که در وسط آن فواره هایی سنگی قرار دارد.

طاق مروارید ایوان شمالی مسجد نصیر الملک

طاق مروارید مسجد نصیر الملک. عکس از امین عابدینی

در ضلع شمالی مسجد نصیر الملک، زیباترین قسمت بنا یعنی طاق مرواريد قرار دارد كه تمام بدنه و سطح بيرونی و درونی آن با كاشی های هفت رنگ تزیین شده است. دو طاق كوچكتر هم در دو طرف طاق مرواريد قرار دارد. روی ديوار های طاق مرواريد آيات قرآنی و احاديث نوشته شده و در سمت چپ آن هم تاريخ 1299 نوشته شده است. سقف اين طاق، مقرنس كاری شده و در بین آجرهای بدنه اين طاق، از قطعه های چوبی، برای جلوگيری از تخریب بنا بر اثر زلزله استفاده شده است.

ایوان مروارید، در سال های دور به "ایوان پن کاسه" معروف بود و دلیل این نام گذاری هم تو رفتگی های طاق‌ صحن ایوان شمالی است. این تو رفتگی ها یا پن کاسه نمادی از صدف هستند که مروارید درون آن قرار می‌گیرد.

نمای 360 درجه از طاق مروارید ایوان شمالی مسجد نصیرالملک

شبستان غربی مسجد نصیرالملک، شبستانی تابستانی

نمای داخلی شبستان غربی مسجد نصیرالملک. عکس از علی مصلح

شبستان غربی مسجد نصیر الملک نمای آجری دارد و تزئینات هنری بیشتری در آن انجام شده است و بیشتر از آن در فصل تابستان استفاده می شده است. این شبستان، 7 در چوبی بزرگ با شيشه های رنگی و 12 ستون سنگی يكپارچه در دو رديف 6 تايی به نيت 12 امام دارد.

نمای بیرونی شبستان غربی مسجد نصیر الملک

اين ستون ها مثل ستون های مسجد وكيل و مسجد مشير به شكل سنگ گندمک يكپارچه است، سقف شبستان هم با نقش های گل و بته، خطوط اسليمی و چند آيه از قرآن كريم با خط ثلث تزیین شده است. شبستان غربی قبلا با نقاشی‌ هایی از گل سرخ تزیین شده بود اما با مرمت های 70 سال قبل، کاشی های فیروزه‌ ای جایگزین آنها شد. كف اين شبستان تابستانی هم با كاشی های فيروزه ای فرش شده است. در این شبستان یک محراب هم وجود دارد.

ستون های شبستان غربی مسجد نصیر الملک. عکس از علی مصلح 

سقف شبستان غربی مسجد نصیر الملک. عکس از علی مصلح

سقف شبستان غربی مسجد نصیر الملک. عکس از Marinela T Gondii

کاشی های فیروزه ای کف شبستان غربی مسجد نصیر الملک. عکس از علی مصلح

عکس از علی مصلح

محراب شبستان غربی مسجد نصیر الملک

محراب مسجد نصیر الملک. عکس از علی مصلح

یک محراب بسیار زیبا هم در شبستان غربی، با ایجاد یک فرو رفتگی در بدنه چوبی شبستان ساخته شده است.

نمای 360 درجه از شبستان غربی مسجد نصیرالملک

شبستان شرقی مسجد نصیرالملک، شبستانی زمستانی

شبستان شرقی مسجد نصیر الملک یا شبستان زمستانه، سقفی كاشی كاری شده و 7 ستون ساده دارد. جلوی اين شبستان، ايوانی به عرض 6 متر قرار دارد كه با 8 طاق نما از حياط جدا مي شود و 7 دیوار آجری هم دارد. بر روی اين دیوار ها و در جلوی طاق نماها، آيات قرآنی و نقش های گل و بوته، كاشی كاری شده است. در حال حاضر اين شبستان به موزه اوقاف تبديل شده است.

گاو چاه شبستان شرقی مسجد نصیر الملک

پشت شبستان شرقی مسجد نصیر الملک، دری است که به چاه بزرگی باز می‌شود که گاو چاه نام دارد. این مکان قبلا محل نگهداری حیوان آبکش بوده است. در اينجا يك حوضچه و يك دالان هم وجود دارد.

نمای 360 درجه از گاو چاه شبستان شرقی مسجد نصیر الملک

ایوان جنوبی مسجد نصیرالملک

در ضلع جنوبی مسجد نصیر الملک، طاق نمايی وجود دارد كه تمام بدنه و سطح بيرونی و درونی آن كاشی كاری شده و با آيات قرآنی و احاديث تزیین و مقرنس كاری شده است اما به علت وجود دو در که یکی به داخل اتاق کوچک ایجاد شده و دیگری به گلدسته‌ها راه دارد تقارن خود را از دست داده‌اند. بر روی اين طاق كه عمق آن كمتر از طاق نمای شمالی است، 2 گلدسته هم قرار دارد. حیاط آن حوضی مستطیلی با فواره ای سنگی دارد. ایوان جنوبی مسجد کاربری خاصی ندارد و فقط برای قرینه سازی مسجد با ایوان شمالی ساخته شده است. 

نمای 360 درجه از ایوان جنوبی مسجد نصیرالملک

اسلوب معماری اسلامی مسجد نصیر الملک

کاشی کاری های خاص مسجد نصیر الملک

از نظر کاشی‌کاری، مسجد نصیرالملک زیباترین مسجد ایران است. ویژگی خاص کاشی کاری های مسجد نصیر الملک، استفاده از آب طلا، در رنگ گل‌ های سرخ کاشی ها است و نتیجه آن رنگ صورتی معروف مسجد نصیرالملک است که هنوز بعد از سال ها شفاف باقی ‌مانده است.

از ویژگی های دیگر کاشی های مسجد نصیرالملک، استفاده زیاد از نقش معروف گل و مرغ  است که تخصص نگارگران شیراز در طراحی همین نقش بود.

اصطلاح هفت رنگ هم جدید نیست و کاربرد آن به قرن ها پیش بر می گردد. استاد مسعود شیشه گر رنگ های اصلی مسجد نصیرالملک را روی کاشی اینطور نوشته اند: 1. سفید 2. سیاه 3. زرد 4. صورتی 5. سبز 6. فیروزه ای 7. آبی لاجوردی .

در گذشته کاشی سازها محل را از نزدیک بازدید می کردند و با توجه به نور لازم برای هر قسمت رنگ مناسب آن را انتخاب می کردند، به همین علت رنگ ها در شمال و جنوب مساجد با هم تفاوت داشتند. البته خاک شیراز شوره ای و آهکی بود و برای کاشی سازی اصلا مناسب نبود و پولک می کرد، کاشی سازان خاک مناسب را از شهرهای دیگر مثل تهران، فسا و آباده می آوردند و با رگه هایی از خاک مناسب  شیراز مخلوط می کردند و کاشی می ساختند.

مطلب پیشنهادی: معرفی مسجدهای ایران

نورپردازی مسجد نصیر الملک

معماران قدیمی ایرانی، نور را به شکلی به کار می گرفتند که فضا را معنا دهد و آن را تقدیس کند تا انسان با قرارگیری در آن فضاها به حالت ملکوتی برسد. معماران مساجد ایران را بر اساس طرحی متعالی می ساخته اند چون این مکان ها دارای حرمت و قداست بودند.

عکس از علی مصلح 

مرمت کاران مسجد نصیرالملک

بد نیست بدانید که مراحل مرمت آثار تاریخی به صورت زیر است: مقاوم‌ سازی پی ساختمان، ساخت کانال دفع نم، مقاوم‌ سازی و دوخت ترک‌ها، مقاوم‌ سازی پوسته اصلی ایوان شمالی و نوسازی‌ کانال های دفع آب، که این تعمیرات معمولا به صورت منظم و دوره ای انجام می شود.

استاد مسعود شیشه گر از مرمت کاران اصلی مسجد نصیر الملک است که همراه برادرشان محمود شیشه گر از کاشی سازان معروف ایرانی هستند که از زمان کودکی کنار پدر، کاشی کاری را یاد می گیرند و مرمت کاری اخیر کاشی های مسجد وکیل و مسجد نصیرالملک را به بهترین شکل انجام داده اند. استاد مسعود شیشه گر تعمیراتی در کربلای معلی هم انجام داده اند.

واقعیت هایی درباره مسجد نصیرالملک

• جالب است بدانید در ساخت کاشی های مسجد نصیرالملک حدود 12 کیلوگرم طلا استفاده شده است.
• در نقش و نگارهایی که روی دیوار حیاط مسجد نصیرالملک دیده می شود، از سفرهایی که در آن زمان به اروپا انجام می شده است هم نقوشی اقتباس شده است.

عکس از علی مصلح

توصیه های مپگرد برای بازدید از مسجد نصیر الملک

بهترین زمان برای بازدید از مسجد نصیرالملک ساعت 7 تا 10 صبح است چون در این زمان با بالا آمدن خورشید، نور از شیشه های رنگی شبستان مسجد عبور کرده و شبستان را غرق در نورهای رنگی می کند که فضایی بدیع و زیبا و ملکوتی برای بازدید کننده ها فراهم می کند.

نظر بازدیدکنندگان خارجی درباره مسجد نصیر المک

استاد محمد خلیل صحرانورد از مرمت کاران مسجد نصیر الملک در تحسین این مسجد می گوید: "خوب یادم هست جمله یک خانم بلژیکی که با دیدن کاشی های مسجد نصیر الملک هیجان زده شده بود گفت: "برای ساخت این اثر عشق و ایمان لازم است و بدون اینها ساخت این بنا محال است". و سخن خانم سویسی که 90 سال داشت، هنگام خارج شدن از مسجد شروع به گریه کردن کرد و گفت: "چرا در دنیا این همه پشت سر شما بد می گویند؟ شما ملتی هنرمند هستید و شایسته این تهمت نیستید".

نمای 360 درجه از مسجد نصیر الملک. عکس از علی مصلح

نمای 360 درجه از حیاط مسجد نصیرالملک

>