مطلب پیشنهادی: دیدنی های اصفهان را بشناسید

میدان نقش جهان (میدان امام)، دومين ميدان بزرگ جهان

میدان نقش جهان از بزرگترین میدان های قدیمی اصفهان است که در گذشته اعتبار شهر اصفهان به حساب می آمده و حتی میدان های بزرگ و معروف آن زمان مثل میدان دوژ پاريس، ميدان سرخ مسكو، ميدان بزرگ شهر بروكسل بلژيك و ميدان كنكورد پاريس هم در رقابت با وسعت آن ناکامند. میدان نقش جهان بعد از ميدان تيان آنكمن در پكن چین، دومين ميدان بزرگ جهان است.

میدان نقش جهان در بهمن 1313 ه.ش در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و در اردیبهشت 1358 ه.ش با نام میدان شاه، از اولین آثار ایرانی بود که به‌ عنوان میراث جهانی یونسکو، ثبت جهانی شد.

تاریخچه میدان نقش جهان

در طول زمان میدان نقش جهان را با  اسم های مختلفی می شناختند، مثل میدان بزرگ، میدان اصلی شهر، میدان نو، میدان قصر، میدان شاه، میدان سلطنتی و میدان بزرگ شاهی، که امروز به آن میدان امام می گویند.

با اینکه نقش جهان پیشینه‌ای از دوران تیموریان داشته، ولی سازه به شکل امروزی، در عصر صفویان و زمان سلطنت شاه عباس صفوی پایه‌ گذاری شده‌است. شاه عباس، پس از انتقال پایتختش از قزوین به اصفهان، به کمک وزیر دانشمندش، شیخ بهایی، طرحی نو برای شهر اصفهان پایه ریزی می کند و شهر را در یک پلان 4 باغ به سمت جنوب و زاینده رود گسترش می دهد و میدان نقش جهان هم به عنوان قطب ارتباطی بافت قدیم و جدید شهر بین آنها قرار میگیرد.

تا قبل از ساخت میدان، دراین محل، باغ بزرگی بنام نقش جهان وجود داشته‌ که برگرفته از شهری در آذربایجان بود که امروزه نخجوان نام دارد. در دوران سلجوقیان، بخش میدانی باغ، میدان کوشک نام داشته و برای اجرای مجازات های حکومتی مثل اعدام و برگزاری آیین های رسمی مثل جشن نوروز استفاده می شده ولی بعدها، صفویان میدان را با وسعت خیلی بزرگتر ازکوشک سابق، در سال 1011 ه.ق ساختند.

میدان نفش جهان زمان ساخت و بعد از آن در تمام دوران صفویه، فعال و پر رونق بوده، اما در زمان شاه سلطان حسین، به دلیل بی توجهی ها، جوی‌های آب به تدریج راکد شد و درختانی که شاه عباس به دست خود کاشته بود، خشکیدند. بخش‌هایی از میدان مثل عمارت نقاره ‌خانه هم در دوران آشفتگی ایران هنگام حمله اشرف افغان و استقرار حکومت قاجاریه، تخریب شد. اما در زمان حکومت رضا شاه دوباره به میدان توجه زیادی شد، غرفه‎های میدان را مرمت و بازسازی کردند و فعالیت‌های شهری و کسب و کار به راه انداختند و رونق از دسته رفته را به آن باز گرداندند که تا امروز ادامه دارد.

از سال 1368 به بعد به منظور حفظ و نگهداری این اثر ارزشمند، تردد خودروها در بخش جنوبی ممنوع شد و تردد در این بخش به صورت پیاده یا با درشکه انجام می شود.

اکثر مناسبت های سلطنتی، رویداد های ورزشی، معاملات تجاری و آیین های مذهبی، در این میدان برگزار می شده و این میدان پذیرای هر فردی با هر لباس و مقام و عقیده ای بوده است. در این محل آیین‌های مختلف ملی و مذهبی، بازی چوگان، قپق اندازی، شاطردوانی، رژه قشون، جشن و چراغانی، آتش‌بازی و … برگزار می شده و در روزهای دیگر محل گردش و خرید مردم و محل برگزاری جمعه بازارهای بزرگ بوده‌است. یکی از اولین مراسم های رسمی که در این میدان برگزار شد، بازگشت پیروزمندانه امام قلی خان از فتح جزیره هرمز به پایتخت آن زمان یعنی (اصفهان) بوده‌ است.

معماری بنای میدان نقش جهان

طرح میدان نقش جهان احتمالا با الهام از نقشه های قدیمی تر در اصفهان ( میدان عتیق دوران آل بویه) و تبریز (میدان حسن پادشاه) و قزوین (میدان عالی قاپو) و به دست معماران، استاد محمدرضا و استاد علی‌اکبر اصفهانی اجرا شده است که اسم آنها بر سر در بناهای میدان دیده می شود.

به عنوان نماد اصلی قدرت صفوی، ارسن (مجموعه بازار، مسجد و بخش حکومتی در یک شهر) نقش جهان، همه بعد های حکومتی، شامل مرکز اجتماعی (مسجد شهر)، مرکز حکومتی (کاخ عالی قاپو)، مرکز اقتصادی (بازار) و مرکز مذهبی (شیعه) مسجد شیخ لطف الله را بصورتی یکپارچه و متحد در خود قرار داده است. در پشت ارسن، ساختمان‌ها و باغ‌هایی بوده که تا کنار زاینده رود ادامه داشته ولی امروزه بیشتر آن‌ها از بین رفته‌اند و تنها کوشک‌های چهل ستون و هشت بهشت باقی مانده است.

میدان نقش جهان در گذشته بزرگتر بوده و بازارهایی اطرافش قرار داشته، اما برای جلوگیری از رانش طاق ها، بازارها و دهانه‌هایی به میدان اضافه شد و آن را کوچکتر کرد که در زمان شاه صفی، این دهانه ها به حجره های تجاری تبدیل شدند.

مطلب پیشنهادی: 15 میدان معروف جهان و دلیل شهرت آنها 

راهنمای بازدید از مجموعه نقش جهان

میدان نقش جهان اصفهان در قسمت شمال شهر، به طول تقریبی 507 و عرض 158 متر ( 85 هزار متر مساحت) و به شکل مستطیلی که در راستای شمالی جنوبی کشیدگی دارد قرار گرفته. در چهارگوشه این میدان مشهورترین و عظیم‌ترین بناهای تاریخی اصفهان مثل مسجد جامع عباسی یا مسجد شاه (در ضلع جنوبی)، مسجد شیخ لطف‌الله (در ضلع شرقی)، عمارت عالی‌قاپو (در ضلع غربی) و سردر قیصریه (در ضلع شمالی) ساخته شده‌است.

این چهار بنا را، چهار بازار بزرگ احاطه کرده‌اند که شامل 200 حجره دو طبقه می شوند. هر کدام از بازارها در زمان صفوي به شغلی اختصاص داشت در حال حاضر تمام بازار ها به فروش صنایع دستی اشتغال دارند که شامل آثار منبت کاری، مینا کاری، تزئینات مسی، قلم زنی و هنرهای دیگر مردم اصفهان است.

در طبقه دوم میدان هم، موزه بزرگ اسلامی در حال ساخت است که محلی برای نمایش آثار اسلامی خواهد شد.

حیاط نقش جهان، به شکل صحن مساجد، 4 ایوانی ساخته شده و 4 دروازه دارد. در بخش جنوبی حیاط دو دروازه سنگی چوگان از آن دوره باقی مانده که از آن برای ورزش چوگان استفاده می شد و قدیمی‌ترین دروازه چوگان دنیاست. طرح میدان بعدها الگوی ساخت زمین‌های ورزشی هارلینگام و زمین‌های چوگان معروف دیگر قرار گرفت.

قهوه خانه هایی هم در اطراف میدان نقش جهان وجود دارد که برای گذران وقت شاعران ، هنرمندان ، درباریان و سران مملکتی و سرگرم کردن آنها بوده است.

همچنین در حیاط میدان با درشکه های قرمز و زیبا رو به رو می شوید که گردش با انها در میدان برایتان خاطره انگیز خواهد بود.

سر در قیصریه

سردر قیصریه بنایی است در شمال میدان نقش جهان، که در ورودی اصلی بازار بزرگ اصفهان است و در گذشته راه اصلی بازار بوده‌ و به دلیل شباهت آن به یکی از بناهای شهر قیصریه به این نام معروف شد. قبلا سه طبقه ولی الان دو طبقه‌ است. طبقه سوم، نقاره‌ خانه نام داشته که در آن با صدای موسیقی، اوقات روز را اعلام می‌کرده‌اند.

سردر قیصریه شامل چهار در فرعی، یک دروازه اصلی و یک حوض بوده که حوض آن حدود سال 1340 شمسی به باغچه تبدیل شد ولی بعدها احیا شده‌ است. سردر قیصریه تزیینات کاشی کاری زیبایی دارد و نقاشی‌هایی جالب از شکار دسته جمعی شاه عباس، تصویر مردان و زنان اروپایی و جنگ شاه عباس با ازبکان، به هنر رضا عباسی دیده می شود.

ناقوس دیر هرمز و ساعتی که در قلعه پرتغالی‌های جزیره هرمز قرار داشته ، بعد از فتح آن جزیره، به اصفهان آورده شد و در بالای این سردر نصب شد.

بازار قیصریه یا سلطانی

بعد از عبور از سر در قیصریه وارد بازار بزرگ قیصریه یا بازار سلطانی می شویم. این بازار محل نمایش فرش های اصیل اصفهانی است و زیباترین و معروفترین بازار در عصر صفویه بوده است. راسته بازار سلطانی دو طبقه است که طبقه بالا مربوط به کارهای اداری و طبقه پایین محل خرید و فروش صنایع دستی، فرش و … بوده است.

غیر از بناهایی که الان دیده می شود، سازه های دیگری هم در میدان وجود داشته که به تدریج کابرد خود را از دست داده و از بین رفته‌اند، مثل سرستون‌های مرمرین که احتمالاً از تخت جمشید شیراز به اصفهان آورده شده بودند و الان  یکی به چهلستون منتقل شده و یکی در موزه ایران باستان تهران قرار دارد، و یا 110 توپ اسپانیایی و غنیمت فتح جزیره هرمز به وسیله امام قلی خان و میله قپق به ارتفاع چهل متر که در مرکز میدان بوده اند و الان کاملا نابود شدند و یا بنایی که ساعتی اروپایی در آن نصب شده بوده. در کنار مسجد شیخ لطف‌الله هم، مدرسه‌ای به نام مدرسه خواجه ‌ملک (بعدها اسم آن به مدرسه شیخ لطف‌الله تغییر کرد) وجود داشته که در زمان قاجاریه تخریب شد.

دسترسی به میدان نقش جهان

میدان نقش جهان اصفهان در میدان مرکزی شهر اصفهان قرار دارد و باید از خیابان سپاه به سمت میدان بروید. در شرق میدان، خیابان حافظ و در غرب، خیابان سپه قرار دارد که مسیر رسیدن به میدان است. از خیابان استانداری هم می توانید از طریق کوچه‌ی پشت مطبخ و کوچه‌های عمود به میدان، پباده بروید.

نقش جهان در نگاه جهانیان

سیاحان و جهانگردانی که در زمان‌های گذشته به اصفهان سفر کرده اند، از شکوه و عظمت میدان نقش جهان و کاربری های مهم سیاسی اش در مذاکرات تاریخی، تعریف کرده اند مثل مانند شوالیه شاردن، ژان باتیست تاورنیه، پیترو دلاواله، سانسون، انگلبرت کمپفر و ... که بیانش خالی از لطف نیست.

ژان شاردن، فرانسوی میدان نقش جهان را زیباترین میدان دنیا دانسته ‌است.

دیو لافوا، جهانگرد فرانسوی می نویسد: من احتیاجی ندارم که مانند فیثاغورث یونانی در حل مسئله مهمی تلاش کنم، بلکه کاملاً  برای من مکشوف است و می توانم با نهایت اطمینان بگویم که در دنیای متمدن امروز هیچ گونه بنا ئی وجود ندارد که بتواند از حیث وسعت و زیبائی و تقارن عمارات، شایسته مقایسه با این میدان باشد. این عقیده شخص من نیست، سایر اروپائیان هم که در فن معماری و مهندسی تخصص دارند با عقیده من همراهند.

پیترو دلاواله، جهانگرد ایتالیائی می گوید: دور تا دور این میدان را ساختمانهای مساوی و موزون و زیبا فرا گرفته که سلسله آنها در هیچ نقطه قطع نشده است . درها همه بزرگ و دکانها همسطح خیابان هستند و بالای آنها ایوانها و پنجره ها و هزاران تزئینات مختلف ، منظره زیبائی بوجود آورده است. این حفظ تناسب در معماری و ظرافت کار باعث تجلی بیشتر زیبائی میدان می شود و با وجودی که عمارتهای میدان ناوو نادر رم بلندتر و غنی تر هستند، اگر جرات این را داشته باشم باید بگویم میدان نقش جهان را بدلایلی ترجیح می دهم.

پرو فسور هینتس، ایران شناس معاصر آلمانی هم می گوید: میدان در مرکز شهر قرار دارد. بنایش موقعی صورت گرفته که مشابه آن را از نظر وسعت و سبک معماری و اصول شهر سازی در مغرب زمین نداریم.