درباره شیخ بایزید بسطامی

بایزید بسطامی ابویزید طیفور پسر عیسی پسر سُروشان بسطامی ملقب به سلطان‌العارفین، در نیمه اول قرن دوم هجری در شهر بسطام از ایالت کومِش (قومِس) در محله مؤبدان (زرتشتیان) در خاندانی زاهد متولد شد. بعضی از محققان معتقدند پدران بایزید ، سُروشان ، پیرو آئین مهر بوده.

گفته شده جَد این عالم بزرگ ایرانی، سُروشان، زرتشتی بوده و بعد مسلمان شده است. زندگی این عارف بزرگ ایرانی مبهم است و تغیرات  زیادی در آن اتفاق افتاده و اطلاعات زیادی درباره آن وجود ندارد. در اما به هر حال بایزید که بنای کارش بر مراقبت نفس بود، در عرفان ایرانی جایگاه ویژه ای دارد تا جایی که عده ای به او لقب  «سلطان العارفین» داده اند.

بایزید بسطامی در سال ۲۶۱  ه.ق درگذشت و در کنار همان صومعه ای که خلوت می کرد و ریاضت می کشید، به خاک سپرده شد.

مجموعه تاریخی آرامگاه  بایزید بسطامی

مجموعه بایزید بسطامی سه در ورودی دارد. وقتی وارد محوطه می شوید انگار به گذشته برگشته اید. صدای گنجشک ها و پرواز کبوترها و آسمان آبی در کنار درختان، گنبد فیروزه ای رنگ و کاشی کاری های بی نظیر مجموعه، منظره زیبایی را به وجود آورده است.

بیشترین و زیباترین این آثار مربوط به دوره سلجوقی و ایلخانی است که با آجرکاری، گچبری و کاشی کاری تزیین شده است.

برخلاف انتظار، قبر بایزید بسطامی بیرون از فضاهای معماری و در گوشه ای از صحن مجموعه قرار دارد. روی قبر یک سنگ مرمر قرار دارد که کلماتی از مناجات مشهور علی بن ابی‌ طالب برآن حک شده‌ است. همچنین اتاقک کوچک فلزی که روی سنگ مرمرین مزار او نصب شده، مربوط به سال های اخیر است.
نزدیک به مزار بایزید، دو اتاق کوچک وجود دارد که گفته می شود همان صومعه (صومعه بایزید) و محل عبادت بایزید است. این می تواند اشاره ای باشد به زهد و ساده زیستی بایزید و پرهیز او از مظاهر دنیوی.

آرامگاه بایزید بسطامی، مجموعه ای از یک مسجد و چند مزار و بنا است. با فاصله کمی از آن، مزاری برجی شکل با گنبد وجود دارد که به فرزند امام جعفر صادق علیه السّلام، منسوب است و گفته می شود که امام او را برای راهنمایی مردم، همراه بایزید به بسطام فرستاده بود، اما او پیش از درگذشت بایزید فوت کرد و در محل فعلی به خاک سپرده شد.

بنای امامزاده شبیه گنبد غازان خان و قینه آن است، بنای اولیه بقعه، مربوط به غازان خان (670-703 ه-ق) و تعمیرات آن مربوط به دوره الجاتیو است. ایوان امامزاده، بلند و تزئینات آجری فوق‌العاده زیبایی در نمای خارجی و همینطور دری از چوب مشبک ساده دارد.

مسجد دوره قاجاریه

در مجموعه تاریخی بسطام، مسجدی بین بقعه امامزاده محمد و مسجد سلجوقی قرار دارد و ظاهراً اول به صورت حیاط کوچکی بوده که در زمان قاجاریه پوشیده شده است، در ضلع جنوبی مسجد سه در کنده کاری شده جالب دیده می‌شود که رابط بین این قسمت و مسجد سلجوقی است، روی سراسر دیوار مسجد هم، آیاتی از قرآن گچبری شده است. تاریخ ساخت مسجد مشخص نیست اما طبق کتیبه موجود در سال 1242 ه.ق تعمیراتی در آن صورت گرفته است.

مناره بسطام

مناره بسطام در سمت شرقی مسجد بایزید و متصل به آن قرار گرفته و تاریخ بنای آن سال 514 ه.ق است، پلکان های مناره به صورت مارپیچی است و به وسیله روزنه‌هایی که در بدنه مناره تعبیه شده نور داخل آن تأمین می‌شود.

مسجد بایزید بسطامی

این بنا در کنار امامزاده محمد در مجموعه تاریخی بایزید بسطامی قرار دارد و از دو قسمت مختلف مردانه و زنانه، با دو شبستان عمود بر هم تشکیل شده است. بنای قسمت مردانه بر روی آثار مسجدی از دور سلجوقی قرار گرفته است و دارای محراب گچبری نفیس با نقش های هندسی، گیاهی، اسلیمی و گلهای چهار پر است. بخش بالایی محراب هم با کتیبه‌هایی به خط ثلث و نستعلیق از دوره ایلخانی و قاجاری تزئین شده است.

مجموعه تاریخی آرامگاه بایزید بسطامی جزو آن گروه از مجموعه های آرامگاهی بزرگ با طرح نامنظم است که قدیمترین آثار آن به قرن های سوم تا پنجم تعلق دارند، اما بیشترین قسمت های آن در دوره ایلخانیان و بعد از آن ساخته شده است.