درباره یونسکو (UNESCO)
کنوانسیون یونسکو (UNESCO) در سال 1972 توسط سازمان ملل متحد برای معرفی و حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی هر کشور، تصویب شد. تا الان 180 کشور جهان این کنوانسیون جهانی را امضا کرده اند و حدود 800 سایت فرهنگی و طبیعی در فهرست میراث جهانی یونسکو (UNESCO) به ثبت رسیده است. در هر سال هر کشور دو سهمیه در ثبت میراث فرهنگی و طبیعی خود دارد، یک سهمیه در زمینه میراث فرهنگی و دیگری میراث طبیعی.
مکان های ثبت شده ایران در فهرست جهانی یونسکو 21 سایت هست، 20 میراث فرهنگی و 1 میراث طبیعی. از بین 2000 میراث فرهنگی و طبیعی ایران که قابلیت ثبت شدن در میراث فرهنگی یونسکو را دارد، 40 پرونده مراحل نهایی خود را طی می کنند.
هر اثر پیشنهادی به یونسکو باید حداقل یکی از فاکتور های زیر را برای ثبت داشته باشد
(i) سمبلی از دست آوردی بی نظیر از نبوغ هنری بشر باشد.
(ii) نمایانگر تبادل مهمی از ارزش های بشری، در محدوده زمانی در یک بخش فرهنگی جهان، از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، هنرهای اصیل، برنامه ریزی شهری یا طراحی چشم انداز باشد.
(iii) مثالی بی همتا از یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا قدیمی باشد.
(iv) نمونه ای خاص از یک نوع بنا یا مجموعه معماری یا فناوری یا منظره ای که مراحلی از زندگی انسان را نشان بدهد.
(v) نمونه خاص از یک سکونتگاه سنتی بشر، که حاوی یک یا چند تمدن باشد و در طول زمان تغییر نکرده باشد.
(vi) سمبل فرهنگی یا هنری از افکار و عقاید ادبی یا سنن زندگی گذشتگان باشد و دارای ارزش بالای جهانی باشد.
(vii) حاوی پدیده های طبیعی عالی یا مناطق زیبای طبیعی استثنایی باشد که ارزش زیبایی شناسی داشته باشد.
(viii) نمونه های برجسته از فرآیندهای زمین شناسی در فرم های زمین شناسی و ریخت شناسی زمین باشد.
آثار جهانی ثبت شده ایران در میراث جهانی یونسکو در سال 1979 (1356 شمسی)
پرسپولیس یا تخت جمشید
تخت جمشید یا پرسپولیس که در شهرستان مرودشت در شمال استان فارس قرار دارد، نام یکی از شهرهای باستانی ایران است که در آن مجموعه کاخ هایی به نام تخت جمشید وجود داشت که در دوران پادشاهی داریوش بزرگ، خشایارشا و اردشیر اول ساخته شده بودند.
تخت جمشید پایتخت باستانی هخامنشیان بوده است که به دست اسکندر مقدونی، سردار یونانی در سال ۳۳۰ پیش از میلاد به آتش کشیده شد و بخش بزرگی از کتاب ها، فرهنگ و هنر هخامنشی با این کار او نابود شد. با این‌حال این ویرانه ها هنوز هم در مرودشت در نزدیکی شیراز مرکز استان فارس باقی مانده است. باستان شناسان نشانه های آتش و حمله بر ویرانه های تخت جمشید را تایید می کنند.
فاکتورهایی که باعث شد پرسپولیس در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود
(i) تراس تخت جمشید و دیواره های گچبری شده پیش ساخته در سطوح مختلف و استفاده از جمبرس چوبی و ستون های بلند و باریک و مجسمه های گاو های بال دار بسیار بزرگ سنگی، همه از نبوغ معماری آن زمان سخن می گویند.
(iii) این مجموعه با شکوه از راه پله ها، اتاق تاج و تخت، اتاق پذیرایی و ساختمان های ضمیمه همگی نشان از تمدن کهن از دست رفته ای دارند.
(vi) تراس تخت جمشید برای پادشاه داریوش بزرگ ساخته شد تا تصویری با شکوه از خودش و سلسله هخامنشیان در مراسم نشست سران آن دوران، در برابر چشم دشمنان و رجال و سربازان بسازد.
این بنا به شماره 114 در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده است.
مطلب پیشنهادی: جاذبه های گردشگری استان فارس
چغازنبیل
چغازنبیل نیایشگاهی باستانی است که در زمان ایلامی ها و در حدود سال های ۱۲۵۰ پیش از میلاد ساخته شده است و بخش باقیمانده از شهر دوراونتاش (Duruntash) است. این اثر در 19 اردیبهشت 1358 به فهرست میراث جهانی یونسکو وارد شد. این نیایشگاه توسط اونتاش گال (untashgul) پادشاه بزرگ ایلام باستان و برای ستایش ایزد اینشوشیناک (Inshushinak) نگهبانان شهر شوش ساخته شده بود.
چغازنبیل در 45 کیلومتری جنوب شهر شوش در نزدیکی منطقه باستانی هفت تپه است. ابتدا ارتفاع آن 52 متر و 5 طبقه بوده است اما الان ارتفاع آن 25 متر و تنها 2 طبقه و نیم از آن باقی مانده است. چغازنبیل که نام باستانی این بنا است، واژه ای محلی از ترکیب دو واژه چُغا (تپه) و زنبیل است که گفته می شود این مکان قبلا تپه ای بوده که شبیه "زنبیل واژگون" بوده است.
فاکتورهایی که باعث شد چغازنبیل در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود
(iii) ویرانه های شوش و چغازنبیل گواه کاملی برای معماری توسعه یافته ایلامیان هستند.
(iv) چغازنبیل بهترین و بزرگ ترین بنای تاریخی باقی مانده باستانی در خارج از بین النهرین است.
این اثر با شماره 113 در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است.
آثار جهانی ثبت شده ایران در یونسکو در سال 1997 (1374 شمسی)
میدان نقش جهان اصفهان یا میدان امام
میدان نقش جهان در قرن 11 هجری یکی از بزرگ ترین میدان های جهان بوده است و در زمان شاه عباس، محل بازی چوگان، رژه ارتش و آتش بازی بوده است. دو دروازه سنگی چوگان از آن زمان هنوز در میدان هست که از انجام ورزش چوگان در آن دوره حکایت می‌کند. یکی از اولین مراسم رسمی که در این میدان برگزار شده است، مراسم بازگشت پیروزمندانه امامقلی‌خان از فتح جزیره هرمز بوده است. در این جمعه بازارهای بزرگی هم برپا می شده است.
فاکتورهایی که باعث شد میدان نقش جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود
(i) میدان نقش جهان که دست آوردی بینظیر از ذوق هنری بشر است، در واقع یک گروه شهری همگن است که در یک مدت زمان کوتاه ساخته شده است و این را می توان از پیوستگی عناصر آن فهمید.
(v) میدان نقش جهان اصفهان مثل شهری استثنایی است که دژی به دور آن کشیده شده است. این نمونه ای از یک فرم از معماری شهری است که با این طراحی خاصش هرگز از بین نرفت.
(vi) میدان نقش جهان بنای تاریخی برجسته ای از زندگی اجتماعی و فرهنگی مردم فارسی در دوران سلسله صفوی است.
این اثر تاریخی به شماره 115 در یونسکو ثبت جهانی شده است.
مطلب پیشنهادی: میدان نقش جهان، دومین میدان بزرگ جهان
آثار جهانی ثبت شده ایران در یونسکو در سال 2003 (1382 شمسی)
تخت سلیمان
تخت سلیمان منطقه تاریخی بزرگی در نزدیکی شهر تکاب و روستای تخت سلیمان در استان آذربایجان غربی است. آثار تمدن زمان اشکانیان و ساسانیان و ایلخانان در این محل کشف شده است. مهم ترین آثار باقیمانده از آن تمدن ها، آتشکده و تالارهای دوره ساسانی است.
فاکتورهایی که باعث شد تخت سلیمان در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود
(i) تخت سلیمان مجموعه ای برجسته از معماری سلطنتی است که به دست ساسانیان ساخته شده است.
(ii) ترکیب و اشکال معماری خاص ساسانیان در تخت سلیمان، در توسعه معماری مذهبی در دوره اسلامی و حتی در فرهنگ های دیگر هم تاثیر داشته است.
(iii) تخت سلیمان گواهی بر آیین آتش و آب، در یک دوره حدود 2500 ساله است.
(iv) تخت سلیمان نمونه خاص از پناهگاه زرتشتی با معماری مجلل ساسانی در یک ترکیب یکپارچه است که تا الان دیده شده است.
(vi) تخت سلیمان به عنوان پناهگاه زرتشتی، پایگاه یکی از ادیان توحیدی اولیه جهان است و با شخصیت های مقدس و افسانه های قدیمی هم پیوند دارد.
این اثر با شماره 1077 در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است.
مطلب پیشنهادی: جاذبه های گردشگری آذربایجان غربی
آثار جهانی ثبت شده ایران در یونسکو در سال 2004 (1383 شمسی)
ارگ بم
ارگ بم بزرگ ترین بنای خشت و گلی جهان است که در نزدیکی شهر بم در استان کرمان و در جنوب شرقی ایران قرار دارد. این بنا که مربوط به زمان اشکانی و یا هخامنشی است تا آخر زمان قاجار، هنوز هم مسکونی بوده است. متاسفانه ارگ بم در زمین لرزه سال ۱۳۸۲ ویران شد.
فاکتورهایی که باعث شد ارگ بم در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود
(ii) توسعه بم در جهت مسیرهای تجاری مهم در سمت جنوب فلات ایران، نشان از تعامل بزرگ انسانی در آن زمان است.
(iii) بعد فرهنگی بم، نشان دهنده موقعیت استثنائی بم در تجارت در این منطقه بیابانی در آسیای مرکزی است.
(iv) ارگ بم تنها بنای خاص از گل و خشت در جهان است.
(v) چشم انداز فرهنگی بم نشان دهنده تعامل انسان و طبیعت در یک محیط بیابانی است. زندگی در این محیط با استفاده از قنات ها و سیستم دقیق آن و مسئولیت زیاد ادامه یافت و حتی تا الان حفظ شده است.
این اثر با شماره 1208bis در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است.
مطلب پیشنهادی: جاذبه های گردشگری کرمان
پاسارگاد یا آرامگاه کوروش کبیر
پاسارگاد مجموعه ای از آثار باستانی باقی مانده از زمان هخامنشیان است که در 135 کیلومتری شمال شهر شیراز در منطقه پاسارگاد استان فارس قرار دارد. آرامگاه کوروش بزرگ، باغ سلطنتی پاسارگاد، کاخ دروازه، پل، کاخ بارعام، کاخ اختصاصی، دو کوشک، آبنماهای باغ شاهی، آرامگاه کمبوجیه، استحکامات دفاعی تل تخت، کاروانسرای مظفری، محوطه مقدس و تنگه بلاغی از آثار این مجموعه هستند.
فاکتورهایی که باعث شد پاسارگاد در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود
(i) پاسارگاد اولین نشانه بزرگ معماری سلطنتی هخامنشی است.
(ii) کوروش بزرگ پایتخت شاهنشاهی پاسارگاد را، با کمک مردم امپراطوری های مختلف ساخته است و که باعث شد هنر فارسی کلاسیک و معماری های مختلف با هم ترکیب شوند.
(iii) مجموعه پاسارگاد، با کاخ ها، باغ ها و آرامگاه موسس سلسله آن کوروش کبیر، گواه تمدن بزرگ هخامنشیان در ایران است.
(iv) چهار گروه باغ های سلطنتی که در پاسارگاد ساخته شد، یک الگو برای طراحی و معماری باغ ها در غرب آسیا شد.
این اثر با شماره 1106 در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است.
مطلب پیشنهادی: با جاذبه های تاریخی ایران بیشتر آشنا شوید
آثار جهانی ثبت شده ایران در یونسکو در سال 2005 (1384 شمسی)
سلطانیه یا مقبره اولجایتو
سلطانیه بزرگ ترین گنبد آجری جهان و مقبره اولجایتو (Oljaytu) است که نام خود را به سلطان محمد خدابنده تغییر داد. این بنای دوره ایلخانیان، مسجد بسیار زیبایی است که از نظر معماری و تزیینات و بزرگی در دنیا مشهور است. این گنبد در 5 فرسخی شرق شهر زنجان در داخل شهر قدیم سلطانیه بود و بنایی 8 ضلعی است که طول هر ضلع آن 80 متر است. 8 مناره هم در اطراف گنبد قرار دارد و قدیمی ترین گنبد دو پوش ایران است. رنگ گنبد آبی است و ارتفاع آن 114 متر است. گنبد از کاشی های فیروزه ای رنگ پوشیده و سقف آن از داخل با گچبری ها و آجرهای رنگارنگ تزیین شده است.
فاکتورهایی که باعث شد سلطانیه در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود
(ii) آرامگاه اولجایتو (Oljaytu) بخاطر ساختار دو پوسته و استفاده استادانه از مصالح و هماهنگی در دکوراسیون آن مشهور است. این گنبد نشانه ای از توسعه معماری اسلامی در آسیای مرکزی از دوران سلجوقی به تیموری بود.
(iii) سلطانیه پایتخت باستانی ایلخانیان در قرن 13 و 14 بوده است.
(iv) سلطانیه نمادی در توسعه معماری فارسی در زمان ایلخانی است که با طراحی جدید مهندسی، نسبت فضایی و فرم های معماری و تکنیک های تزیینی خاص ساخته شده است.
این اثر با شماره 1188 در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است.
مطلب پیشنهادی: آرامگاه های مشهور ایران را بشناسید
آثار جهانی ثبت شده ایران در یونسکو در سال 2006 (1385 شمسی)
سنگ نوشته بیستون
سنگ نوشته بیستون، بزرگترین سنگ نوشته جهان، اولین متن شناخته شده ایرانی در شهرستان هرسین در 30 کیلومتری شهر کرمانشاه در دامنه کوه بیستون است. سنگ نوشته بیستون، یکی از مهم ترین سند های تاریخ جهان و مهم ترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان است که داستان پیروزی داریوش بزرگ و اسیر کردن یاغیان را می گوید.
فاکتورهایی که باعث شد بیستون در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود
(ii) بیستون سمبل تبادلات مهم ارزش های انسانی در توسعه هنر و نوشتن است.
(iii) بیستون در یکی از مسیرهای اصلی ارتباطی ایران با بین النهرین قرار گرفته است. شواهد باستان شناسی نشان از شهرک های انسانی مربوط به دوران پارینه سنگی در این منطقه است. متن کتیبه بیستون اولین خط میخی بود که در قرن 19 رمزگشایی شد.
این اثر با شماره 1222 در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است.
آثار جهانی ثبت شده ایران در یونسکو در سال 2008 (1387 شمسی)
مجموعه کلیساهای ارمنیان
در تاریخ ۷ ژوئیه ۲۰۰۸، مجموعه قره کلیسا شامل سه کلیسای اصلی به نام‌های قره کلیسا یا سنت تادئوس، سنت استپانوس و کلیسای مریم مقدس و دره شام، کلیسای چوپان و زور زور در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدند.
قره کلیسا یا کلیسای تادئوس مقدس در جنوب ماکو و 20 کیلومتری شمال شرقی چالدران در کنار روستای چالدران است.
فاکتورهایی که باعث شد مجموعه کلیسای ارمنیان در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود
(ii) صومعه ارمنی های ایران از سنت های معماری و تزئینی ارمنی ها می گوید و محلی برای مبادلات مهم فرهنگی با دیگر فرهنگ های منطقه بوده است.
(iii) به خاطر قرارگرفتن در محدوده جنوب شرقی از ارمنستان، صومعه ها یک مرکز مهم برای نفوذ ارمنی ها در منطقه بودند، اما امروزه این منطقه از نظر فرهنگی در صلح و آرامش قرار دارد.
(iv) مجموعه سنت تادئوس نشان از زندگی سنتی و مذهبی ارمنی قرن های اخیر است.
این اثر با شماره 1262 در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است.
مطلب پیشنهادی: کلیساهای ایران را بشناسید
آثار جهانی ثبت شده ایران در یونسکو در سال 2009 (1388 شمسی)
سازه های آبی شوشتر
سازه های آبی شوشتر در زمان ساسانیان برای بهره برداری از نیروی آب برای چرخاندن آسیاب های صنعتی ساخته شده بود. این مجموعه بزرگ شامل آسیاب ها، آبشارها، کانال ها و تونل های عظیم هدایت آب و سیکا که محلی برای استراحت و تفریح بوده اند، است. در سفرنامه مادام ژان دیولافوآ (Jane Dieulafoy) باستان‌شناس نامدارفرانسوی، از این محل به عنوان بزرگ ترین مجموعه صنعتی قبل از انقلاب صنعتی یاد شده است.
فاکتورهایی که باعث شد سازه های آبی شوشتر در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود
(i) سیستم هیدرولیک شوشتر در قرن 3 هجری ساخته شده و هنوز هم به درستی کار می کند و نشانه نبوغ خلاق انسان در آن زمان است.
(ii) سیستم هیدرولیک شوشتر، ترکیبی از تکنیک های مختلف دریک گروه کامل و در مقیاس بزرگ است. علم مهندسی هیدرولیک و استفاده از آن در تاریخ بین النهرین، رومیان را انگشت به دهان کرده بود و اوج نبوغ معماران آن زمان را می رساند.
(v) شوشتر مثالی خاص از تکنیک های هیدرولیک پیشرفته برای کمک به حفظ زندگی در سرزمین های نیمه بیابانی بوده است.
تامین آب شهری، آبیاری کشاورزی، پرورش ماهی، کارخانه های تولیدی، حمل و نقل، تامین امنیت با استفاده از سازه های مهندسی در مقیاس بزرگ و ساخت کانال هایی با عمر 18 قرن، از خدمات این سازه آبی برای حفظ یک جامعه انسانی در هماهنگی با محیط زیست طبیعی و شهری منطقه است.
این اثر با شماره 1315 در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است.
